Osmanlı'da Veraset Sistemi

     Osmanlı Devleti’ni 1299 yılında Ertuğrul Gazi oğlu Osman Gazi kurdu. I. Bayezid’e kadar şehzadeler devlet yönetiminde yer aldı.  I. Murad döneminde Kosova Savaşı cereyan etti ve I. Murad şehzadelerini de savaşa götürdü. Şehzade Bayezid ve Yakub Çelebi. Yakub Çelebi savaşta akınlarda görev aldı ve ordugahtan uzaktı. Savaş sonunda I. Murad savaş meydanını gezerken bir Sırplı asker tarafından şehit  edildi. Bu olayın üzerine ordugahtaki devlet ricali Şehzade Bayezid’in tahta çıkmasını uygun gördü ve Şehzade Bayezid, I. Bayezid olarak tahta çıktı. İlk cülus bahşişi bu tahta çıkmada dağıtıldı. Çünkü askerin desteği şarttı. Daha sonra Yakub Çelebi habersiz olarak ordugaha gelip babası I. Murad’ı görmek için çadırına girdi ve orada boğularak idam edildi. Bu tarihte ilk şehzade katlidir. Daha sonra Bu gelenek I. Ahmed’e kadar devam etti. II. Mehmed’in hazırladığı kanunlar kardeş katli yasallaştı. Kardeş katlinin önemi Osmanlı için çok mühimdir. Zira kardeş katlinin uygulanmadığı dönemlerde şehzadeler ya isyan etmiş ya da başka devletlere sığınmışlardır. Nitekim Cem Sultan meselesi bu hadiseye örnek verilebilir. I. Selim ise tahta çıktığında kardeşlerine dokunmamıştır. Fakat sonradan paşaların ağzından onlara tahta davet mektupları göndertmiş ve onlarda bu mektuplara olumlu cevap verince I. Selim bir sefer düzenleyerek hepsini idam ettirmiştir. I. Süleyman ise tahta çıktığında hiçbir rakibi yoktu. Kardeşleri küçük yaşlarda vefat etmişlerdi. Lakin Üveys diye biri vardı. I. Selim’in ismi bilinmeyen bir cariyesinden doğmuş fakat gebe olduğu anlaşılmadan başkasıyla evlendirilmiş. O yüzden hanedandan sayılmamış. I. Süleyman ise oğulları Şehzade Mustafa ve Bayezid’i boğdurtmuştur. II. Selim’de tahta çıktığında bütün rakipleri toprağın altındaydı. Fakat kendisi kardeşi Bayezid ile giriştiği büyük son şehzadeler savaşından ders almış ki oğullarını sancaklara göndermeyip sadece en büyük oğlu Şehzade (III.) Murad’ı Saruhan sancağına göndermiştir. III. Murad tahta çıktığında sarayda duran yedi kardeşini boğdurarak idam ettirmiştir. III. Mehmed ise tahta çıktığında tam 19 kardeşi yaşıyordu. Maalesef kanunlara uymak zorundaydı ve 19 kardeşini o gece boğdurdu. Tahta çıktığı gün 12 yaşında olan bir şehzade III. Mehmed’i tebrik etmiş ve ondan af dilemiş lakin III. Mehmed yüzüne dahi bakamamıştır. Bu olay sarayda büyük bir hüzün yaratmış ve üç gün yas tutulmuş. Rivayetlere göre halk da bu olaydan memnun olmamıştır. Daha sonra III. Mehmed’in üç oğlu var: Şehzade Mahmud, Ahmed ve Mustafa. O dönemde celali isyanları Anadolu’yu yangın yerine çevirmişti ve III. Mehmed de bu olaya fazla bir ses çıkarmıyordu. Şehzade Mahmud bir gün dayanamayarak kendisine bir ordu isteyince III. Mehmed’in içine validesi Safiye Sultan’ın da katkılarıyla bir kurt düştü ve onu idam etti. BU dönemde şehzadeler sancaklara çeşitli sebeplerden dolayı gödnerilmedi. Celali isyanları ve Avusturya ile harp buna örnek gösterilebilir. Daha sonra 21 Aralık 1603 tarihinde III. Mehmed vefat etti ve oğlu I. Ahmed tahta çıktı. Tahta çıktığında kardeşi Şehzade Mustafa’yı idam etmedi. Bunun nedenlerini şöyle sıralayabiliriz:  

1.  Babasının 19 amcasını idam etmesi ve bunun büyük üzüntü tesir etmesi.  

2.  I. Ahmed tahta çıktığında 14 yaşındaydı. Yani daha çocuktu. O zamana kadar en genç tahta çıkan padişah olmuştu. 14 yaşındaki bir çocuk kardeşini öldüremezdi. Acıdı ve canını bağışladı.

3.  Validesi Handan Sultan dinine çok bağlı idi. Belki validesinin tesiri altında kalmış olabilir.

4.  Kendisinin daha çocuğu yoktu. Zamansız bir vakitte vefat etseydi tahta çıkacak kimse yoktu ve bu hanedanın hatta devletin sonu olurdu. Bu yüzden çocuğu olana kadar canı bağışlandı.

5.  Halk, babasına 19 şehzadenin katledilmesinden dolayı sitemkârdı. Halkın güvenini ve sevgisini kazanmak için kardeşine dokunmamış olabilir.  

I. Ahmed’in ise 12 oğlu oldu. Bunların 5 tanesi saltanında vefat etti. I. Ahmed 1617 yılında mide rahatsızlığından vefat etti. Ortaya veraset sorunu çıktı. Tahta kim çıkacaktı? Şehzade Mustafa mı yoksa I. Ahmed’in en büyük oğlu Şehzade Osman mı? Aslında I. Ahmed ekber ve erşed sistemini uygulayın diye bir şey söylemedi. O dönemde Kösem Sultan çok güçlenmişti ve 4 oğlu vardı. Eğer Şehzade Osman tahta çıkarsa oğullarını idam ettirecekti. Bu yüzden kardeş katlinin uygulanmasını önlemek için divane Şehzade Mustafa’yı tahta çıkarttı. Divane, çünkü abisi canını bağışlayınca onu kafese kapattı ve kafes sitemini çok sıkı ve hatalı uyguladı. Oğulları olunca birkaç defa boğdurmaya çalıştı fakat yapamadı. Bu yüzden akıl sağlığını yitirdi. Divane bir padişahı yönetmesi kolaydı. Fakat validesi Halime Sultan vardı. O kadın çok uyanıktı. I. Mustafa tahta çıktıktan sonra şehzadeleri katletmeye çalıştı fakat yapamadı. Bunun üzerine Kösem Sultan I. Mustafa’yı tahttan indirip üvey oğlu II. Osman’ı tahta çıkardı. II. Osman 1621 yılında sefer çıkmak istedi lakin arkasında Kösem Sultan yüzünden bir veliaht bırakmak istemiyordu. Hocası Hacı Ömer Efendi ve Süleyman Ağa’nın kışkıtmasıyla sefer arifesi Şehzade Mehmed’i boğdurdu. Bunun üzerine Kösem Sultan’la arası açıldı ve sefere çıktı. Geri döndü ve yeniçeri isyanıyla şehit edildi. Sonra isyancılar tekrar Halime Sultan ve Kara Davud Paşa’nın etlisiyle tekrar I. Mustafa’yı tahta çıkardı ve 1,5 yıl tahtta kaldı. Lakin devleti daha fazla uçuruma sürmemek için IV. Murad tahta çıkarıldı. Ve validesi valide sultan ve saltanat naibesi oldu. IV. Murad 20 yaşına varana kadar validesi naibelik yaptı. 1632 yılında IV. Murad ipleri eline aldı. IV. Murad saltanatında dört kardeşi bulunuyordu. Kardeşlerini kafese kapattı. Fakat seferlere çıkarken arkasında bir tehlike bırakmamak için üç kardeşini idam etti. Geriye Şehzade İbrahim kaldı. Aslında İbrahim’i de idam edeckti lakin o da amcası gibi kafes sistemi ve kardeşlerini ölümünü gördüğü dolayısıyla psikolojisi bozulmuştu. Kösem Sultan’ın telkiniyle ona ilişmedi. Bu arada amcası I. Mustafa hala yaşıyordu ve kafesteydi. 1639 yılında Bağdat Seferi dönüşünde amcası vefat etti. İki tevatür var: Ya I. Mustafa eceliyle öldü ya da IV. Murad idam ettirdi. IV. Murad 1640 senesinde vefat etti ve kardeşi İbrahim tahta çıktı. Tahta çıktığında psikolojik sorunları vardı ve ne kardeşi ne de oğlu vardı. Hanedan tekrar inkırazın eşiğine geldi. Sultan İbrahim’e cariyeler, macunlar sunuldu, fayda etmedi. En sonunda cinci hoca diye bir adam buldular ve o adam Sultan İbrahim’i iyileştirdi ve dokuz tane oğlu oldu. Bunların üçü tahta çıktı. Sultan İbrahim 1648 yılında çıkan isyanda tahttan indirilip şehit edildi ve oğlu IV. Mehmed yedi yaşında tahta çıktı. Asıl kardeş katli yasasının uygulanmamaya başlaması IV. Mehmed döneminde uygulanmaya başlamıştır. IV. Mehmed 39 yıl yahta kaldı ve isyan sonucu tahttan indirilip yerine kardeşi II.

Süleyman tahta geçti ve bu sistem Osmanlı’nın yıkılışına dek sürdü.